زمبور

بسم الله الرحمن الرحيم

عافيت طلبيِ آقاي نقاش

عافيت طلبي، راحت طلبي، تنزه طلبي، گوشه نشيني، انزوا و... پديده هائيست كه آنها را مي توان به دوگروه مقابل و درظاهر متفاوت نسبت داد. دو گروهي كه آنها را بايد درافكار جستجو كرد. نه سازمانهايي رسمي و ثبت شده. تفكر حجتيه - نه انجمن حجتيه مهدويه كه اوايل دهه شصت اعلام انحلال كرد- و تفكر روشنفكري. رابطه ايندو با دين كه به انتهايي عُزلت گونه مي انجامد، گرچه درظاهر متفاوت است، اما دوروي يك سكه را تشكيل مي دهد. اولي، خلوت گزيني براي اتصال به معبودرابهانه مي كندو درانتظار امامي تخيلي است كه بيايد و جهان مدنظر او را بسازد. غافل ازاينكه همان امام براي شكل دهي به ساختارهاي جامعه، ابزاري جز انسانهايي كارآزموده نداردو اگر امروز بتوان ازمسؤوليتهاي اجتماعي شانه خالي كرد، درزمانه او نمي توان. گروه دوم، اما به ظاهر روش ديگري دارد. روشنفكري وابسته، سعي مي كند همه مظاهر خدا باوري و خدا محوري را از حيات بزدايد. انزواطلبي و فرار از مناسبات اجتماعي، جزو مشخصات اين دومي نيز هست و رفاه زدگي و رفاه طلبي مشخصه هردوست.

خاك آشنا نقدي بر رويه اي روشنفكري يا سقوط يك روشنفكر نيست. دنياي روشنفكري آقاي فرمان آراست ونقاش نهيليتستي كه ازمناسبات اجتماعي فرار كرده وكنجي ازعافيت گزيده است. تنها نخ اتصال نقاش با دنياي مناسبات اجتماعي، نق زدنهاي ناشيانه ايست كه برآمده ازهمان تنزه روشنفكري است. درصحنه اي نقاش دلايل دوري از تهران را به عشق سرطاني ازفرنگ بازگشته اش بازگو مي كند: « خسته شده بودم.از شلوغي، آلودگي هوا، آلودگي صوتي و گراني!!!» گراني!! ملّاكي ثروتمند مثل او با خانه اي ييلاقي و ملك و املاك موروثي و نمايشگاه و ...، ازگراني تهران به ستوه آمده و آنجا را ترك كرده است!!!

اما همين رويكرد روشنفكري هم به درستي درنيامده است. فيلم مشكل قصه دارد. اتفاقات و چينشهاي داستاني، اتفاقي و باسمه ايست. حسن چوپان، هميشه ازآسمان فرود مي آيد. روند و ضرب آهنگ، ورود و خروج شخصيتها و فراز و فرود قصه نيز همين سرنوشت را دارد. به همين دليل است كه شخصيت پردازي نقاش، برخلاف شخصيتهاي فيلم قبلي فرمان آرا، خانه اي روي آب، ناقص است. مهرماه، بابك و حتي نقاش، تيپهايي سردرگم اند كه هيچ كمكي به بعدبخشي قصه نمي كنند. به دليلِ همين مجموعه سردرگم است كه برداشت آزاد فيلمساز ازقصه اصحاب كهف هم گويا نيست و جاي درستي درقصه پيدا نمي كند. تا امروز تنها اثر اميدوار كننده اي كه ازفرمان آرا ديده ام، اپيزودي ازفيلم فرش ايراني است كه نگاهي بديع و جذاب درآن وجود دارد. كاش آقاي فرمان آرا مثل ديگر فيلمسازان مشكل مالي داشت و ثروتي ميلياردي، ازفيلمهايش حمايت نمي كرد. دراين صورت و با فشار مخاطب، شايد اين پوسته سخت روشنفكري زدوده مي شد و مهارتهاي فيلمسازي فرمان آرا به خدمت قصه اي نزديكتر به مردم و زمانه شان درمي آمد.